Phân tích đoạn thơ: Vũ trụ nội mạc phi phận sự… trong bài “Bài ca ngất ngưởng” của Nguyễn Công Trứ
Phân tích đoạn thơ: Vũ trụ nội mạc phi phận sự… trong bài “Bài ca ngất ngưởng” của Nguyễn Công Trứ. “Thơ chỉ tràn ra khi trong tim ta cuộc sống đã thật đầy”. Có thể thấy, thơ văn luôn mang trong mình xứ mệnh phản ánh tâm tư, tình cảm của mỗi người. Có thể là tình yêu cuộc sống, yêu đất nước, một sự say mê, cuồng nhiệt đối với nhà thơ lãng mạn “Xuân Diệu”, cũng có khi bình lặng với một nhà thơ của làng cảnh Việt Nam trong Nguyễn Khuyến…Và chắc hẳn, độc giả yêu thơ không thể không biết đến một Nguyễn Công Trứ đầy kiêu ngạo qua “Bài ca ngất ngưởng” của ông.
Sinh ra trong một gia đình có truyền thống Nho học, ông là người giỏi giang song cuộc đời làm quan luôn thăng giáng thất thường. Nhưng không vì thế mà ông chán nản mà luôn vươn lên tự khẳng định mình, có ý thức rõ về tài năng của bản thân. Mở đầu “Bài ca ngất ngưởng” là những câu thơ viết về thái độ sống “ngất ngưởng” của ông khi làm quan trong triều:
“Vũ trụ nội mạc phi phận sự Ông Hi văn tài bộ đã vào lồng Khi thủ khoa, khi tham tán, khi Tổng đốc Đông Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng Lúc bình tây cờ đại tướng Có khi về phủ doãn Thừa Thiên…”
Nguyễn Công Trứ đã để lại đằng sau cả một sự nghiệp đồ sộ, một quá khứ vàng son. Thơ xưa từng có câu:
“Đã làm trai ở trên trời đất Phải có danh gì với núi sông”
Một lần nữa, ta bắt gặp ở nhà thơ luôn mang trong mình lí tưởng cao đẹp. Ông đề cao “chí nam nhi” và tự nhận trách nhiệm về mình.
Bài thơ mở đầu với một câu bằng chữ Hán đầy vẻ trang trọng. Ông khẳng định “Mọi việc trong trời đất không việc gì không thuộc phận sự của ta”. Qua đó ta cảm nhận được ông là một người sống có trách nhiệm với nước, với đời, luôn tự hào về sự có mặt của mình, muốn lưu danh muôn thủa. Và đến với câu thơ thứ hai “Ông Hi văn tài bộ đã vào lồng” , đã từng có nhà thơ tự xưng tên của mình trong nhiều trang viết:
Này của Xuân Hương mới quện rồi” (Mời trầu- Hồ Xuân Hương)
Hay :
“Bách tri tam bách dư niên hậu Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như” (Độc tiểu thanh kí – Nguyễn Du)
Và một lần nữa ta bắt gặp sự phá cách tính phi ngã trong thơ trung đại. Nguyễn Công Trứ tự xưng “ông Hi Văn tài bộ”. Điều đặc biệt là ông còn khẳng định tài năng của bản thân, càng đề cao con người bản lĩnh, tài hoa.
Nhưng với ông, ra làm quan không chỉ là vinh mà còn là nợ, là để thể hiện tài năng của mình và hơn thế nữa là cống hiến công lao với dân, giúp nước, giúp đời. Làm quan mà như chim “vào lồng”, mất tự do và ông vẫn tiếp tục ghi danh trên chặng đường gian nan ấy.
Nghệ thuật liệt kê bằng việc nhà thơ sử dụng từ Hán việt để nói về những chức vụ ông từng làm trong triều đình mang niềm tự hào, kiêu hãnh. Đó là “khi thủ khoa, khi tham tán, khi tổng đốc đông” làm nên cái “ngất ngưởng” trong con người ông. Hay “Lúc bình tây cờ đại tướng /Có khi về phủ doãn Thừa Thiên…”. Con đường mà ông đi lúc thăng, lúc giáng nhưng mãi là một Nguyễn Công Trứ với thái độ sống “ngất ngưởng”.
Trong con người ông vẫn luôn là một phong cách sống ngạo nghễ, khinh đời, nhạo thế, sống vươn lên tất cả trên cơ sở ý thức rõ về sự khác biệt giữa cá nhân với lễ giáo phong kiến đương thời. ông biết sống ngang tàn nhưng vẫn biết quí tiếng thơm, muốn lưu danh muôn thủa.
Qua đoạn thơ trên, dường như hình ảnh của một ông đồ xứ Nghệ đã đi vào lòng người đọc với những tình cảm yêu mến, trân trọng và bằng cả sự thán phục. Bằng nghê thuật liệt kê và lối hát nói đã góp phần thể hiện nhân cách cao đẹp, lối sống “ngất ngưởng” của Nguyễn Công Trứ khi còn làm quan trong triều. Vâng, “văn chương không dung nạp những người thợ khéo tay, làm theo kiểu khuôn mẫu…” và như thế Nguyễn Công Trứ đã tạo lối đi riêng cho chính bản thân và góp vào bầu trời thơ Việt Nam một bước tiến độc đáo.
