Như tên gọi, chủ nghĩa hậu hiện đại là một bước ngoặt trong lịch sử, cho thấy rõ chủ ý của các học giả trong việc xác định một kỉ nguyên mới bằng cách bác bỏ phong trào trước đó. Chủ nghĩa hậu hiện đại lần đầu xuất hiện vào thập niên 60 như một bước thoát ly khỏi chủ nghĩa hiện đại. Như một hành vi phản kháng lại sự khắc khổ, hình thức và tính thiếu đa dạng của kiến trúc hiện đại (một phong cách toàn cầu do Le Corbusier và Mies van der Rohe tiên phong), chủ nghĩa hậu hiện đại bảo vệ việc làm kiến trúc sử dụng những dấu hiệu và biểu tượng có khả năng truyền đạt các giá trị văn hóa. Chủ nghĩa hậu hiện đại được coi là một phản ứng đối với sự đồng nhất và tẻ nhạt vì nó đề cao sự khác biệt và việc cố gắng tạo ra những công trình có liên kết chặt chẽ với bối cảnh xây dựng của chúng.
Kiến trúc sư kiêm nhà lý thuyết Robert Venturi (người đóng vai trò quan trọng trong lịch sử của phong cách này với tư cách là một trong những tác giả đầu tiên viết về chủ đề hậu hiện đại), trong cuốn sách “Sự phức tạp và mâu thuẫn trong kiến trúc”, ông định nghĩa hậu hiện đại là những yếu tố “lai tạp hơn là thuần túy, đầy sự thỏa hiệp hơn là trong sạch, sai lệch hơn là thẳng thắn, mơ hồ hơn là rõ ràng, phàm tục cũng như vô vị, nhàm chán nhưng cũng thú vị, thuận theo lẽ thường hơn là được thiết kế có chủ ý, mang tính đáp ứng hơn là loại trừ, dư thừa thay vì đơn giản, vừa hoài cổ vừa đổi mới, vừa không nhất quán vừa đa chiều.” Venturi tiếp tục so sánh giữa các đặc điểm của chủ nghĩa hiện đại và chủ nghĩa hậu hiện đại, chẳng hạn như đơn giản hóa và phức tạp, độc quyền và sự căng thẳng giữa các tầng lớp, thống nhất và lộn xộn. Thay cho các học thuyết cứng nhắc của chủ nghĩa hiện đại, Venturi đề xuất kết hợp các yếu tố lịch sử, vật liệu khác thường, sử dụng sự phân mảnh và điều chế, đồng thời nhấn mạnh vào mặt tiền.
Nói cách khác, chủ nghĩa hậu hiện đại đại diện cho những cách suy nghĩ mới về các công trình, đến mức để đáp lại câu châm ngôn nổi tiếng của Mies van der Rohe “Less is more,” (“Ít hơn là nhiều hơn“), Venturi đã trả lời bằng cách nói rằng “Ít hơn là một thiếu sót“, một câu nói thể hiện rất nhiều về phong cách này.
Cùng với Venturi, phong cách này cũng phát triển mạnh mẽ trong các tác phẩm của Michael Graves, Charles Moore, Philip Johnson ở Hoa Kỳ và Aldo Rossi ở Ý, trong số những kiến trúc sư khác, đặc biệt là từ thập niên 80 đến 90. Tòa nhà AT&T của Johnson, mở cửa vào năm 1984 tại New York, được biết đến như một “Tuyên ngôn Độc lập” khỏi chủ nghĩa hiện đại, bao gồm một tòa tháp đối xứng bọc bằng đá granit màu hồng với một chiếc vương miện giống như một chiếc bệ bị vỡ ở trên cùng. Khi Johnson thiết lập kiến trúc hiện đại ở Hoa Kỳ, điều khiến ông thích thú nhất là ý tưởng về cái mới, vì vậy ông đã chuyển sang thử nghiệm với chủ nghĩa cổ điển trang trí và tái sử dụng các yếu tố lịch sử, theo một phong cách thuộc chủ nghĩa hậu hiện đại như của ngày nay.
Vào cuối thập niên 90, trường phái này đã chia thành nhiều xu hướng mới, bao gồm kiến trúc công nghệ cao, chủ nghĩa tân cổ điển và chủ nghĩa giải kết cấu . Tuy nhiên, cần chỉ ra rằng việc cố gắng định nghĩa kiến trúc hậu hiện đại bằng cách xác định và phân loại các đặc điểm cụ thể sẽ đem lại mâu thuẫn với tầm nhìn đa nguyên về phong trào này, bởi nó vốn bác bỏ chủ nghĩa phổ quát và bảo vệ tính đa dạng của các góc nhìn khác nhau. Vì lý do này, ngày nay, nó được sử dụng như một thuật ngữ chung cho một loạt các hình thức kiến trúc mới nhằm mục đích phê phán kiến trúc hiện đại.
Theo nghĩa này, hậu hiện đại trước hết trở thành một phương thức để chống lại các quy tắc: Một hình thức tiên phong đem lại những bất ngờ cũng như thái độ ghẻ lạnh đối với chế độ độc tài của sự tầm thường. Theo quan điểm này, trở thành hậu hiện đại không có nghĩa là trở thành một phần của thời đại mới, cũng không nhằm ám chỉ một phong cách cụ thể. Đó thực chất là việc sẵn sàng đưa ra thắc mắc đối với những hoàn cảnh không thỏa đáng còn đang tồn tại hiện nay mà không chối bỏ sự hiện diện của quá khứ hay những hiểu biết về các điều kiện và công nghệ văn hóa mới của thời đại ngày nay.
Xem thêm các công trình kiến trúc thuộc chủ nghĩa hậu hiện đại
Ngọc Thủy (Biên dịch từ ArchDaily) – TCKT.VN © Tạp chí Kiến trúc
Xem thêm:
- Chủ nghĩa Giải tỏa kết cấu trong Kiến trúc (Deconstructivism)
- Bauhaus, từ tên của một ngôi trường đến tên một trường phái
