Trích dẫn tài liệu tham khảo hầu như là yêu cầu bắt buộc khi làm các bài báo cáo, bài luận… Nó giúp bài viết của bạn có cơ sở và đạt độ tin cậy nhất định. Vậy cách trích dẫn tài liệu tham khảo như thế nào? Tri Thức Cộng Đồng sẽ giúp bạn nắm được cách trích dẫn đúng và phù hợp nhất đối với từng dạng tài liệu.
1. Khái niệm tài liệu tham khảo và trích dẫn tài liệu tham khảo
1.1. Tài liệu tham khảo là gì?
- Tài liệu tham khảo là một thuật ngữ tổng quát chỉ danh sách các nguồn tư vấn được sử dụng khi nghiên cứu một chủ đề nhất định. Chúng thường được người viết đề cập đến trong luận văn, báo cáo, bài tiểu luận… của mình. Tài liệu đó có thể được lấy từ sách, báo, trang web…
- Tài liệu tham khảo được sử dụng để phục vụ cho việc xây dựng một tác phẩm văn bản. Cụ thể, chúng được xem là nguồn tư vấn để tiến hành nghiên cứu.
1.2. Trích dẫn tài liệu tham khảo là gì?
- Trích dẫn tài liệu tham khảo là hành động đề cập đến nguồn thông tin mà người viết sử dụng trong tác phẩm của mình. Việc đề cập này giúp người đọc dễ nhận biết nguồn gốc của thông tin trong tác phẩm đó.
- Việc viết các bài học thuật không chỉ dựa trên kiến thức của một tác giả. Vì vậy khi bạn tham khảo nội dung của một người khác, việc cần làm là ghi lại thông tin của tài liệu đã tham khảo. Hay nói cách khác là trích dẫn tài liệu tham khảo.
Tóm lại, đó là hành động đề cập đến một cái gì đó bằng văn bản hoặc lời nói để sao lưu nguồn thông tin. Nguồn tài liệu liên quan phải được trích dẫn ngay khi thông tin được sử dụng.
1.3. Các kiểu trích dẫn tài liệu
Tuỳ vào ngành học, lĩnh vực nghiên cứu mà sẽ có nhiều kiểu khác nhau để trích dẫn nguồn tài liệu tham khảo. Dưới đây là 5 phong cách trích dẫn phổ biến được các trường đại học Việt Nam áp dụng trong quy định học tập dành cho sinh viên:
- APA
- Harvard
- IEEE
- MLA
- Chicago
Bài viết dưới đây Trung tâm sẽ hướng dẫn cách trích dẫn tài liệu tham khảo theo kiểu APA – kiểu trích dẫn được sử dụng rộng rãi trong các tài liệu học thuật, công trình nghiên cứu khoa học, luận văn tốt nghiệp, thạc sĩ.
1.4. Các phương pháp trích dẫn
Có thể linh hoạt sử dụng 2 phương pháp trích dẫn tài liệu tham khảo phụ thuộc vào nội dung thông tin trích dẫn và mục đích của người viết:
- Trích dẫn trong bài viết
- Trích dẫn trong danh mục tài liệu tham khảo
2. Cách trích dẫn tài liệu tham khảo trong bài luận văn
Khi người viết muốn trích dẫn nguyên văn nội dung một thông tin từ tác giả hoặc diễn giải lại ý chính nội dung của thông tin đó thì sẽ dùng cách trích dẫn tài liệu tham khảo trong bài viết.
Các thông tin cần có trong cách trích dẫn này là: họ và tên tác giả, năm xuất bản/phát hành, số trang của thông tin được trích dẫn.
Có 3 cách trích dẫn tài liệu tham khảo trong bài luận văn:
- Trích dẫn trực tiếp
- Trích dẫn gián tiếp
- Trích dẫn thứ cấp
2.1. Trích dẫn trực tiếp
Khái niệm: Là kiểu trích dẫn nguyên văn lại một câu, một đoạn văn hay hình ảnh, quy trình, sơ đồ… của bản gốc vào bài viết.
Hình thức trình bày: “Nội dung trích dẫn” (Tên tác giả, năm phát hành tác phẩm, số trang)
Lưu ý:
- Lời trích dẫn không được sai bất kỳ chi tiết nào so với bản gốc, phải đảm bảo đúng từng câu, từng chữ, từng hình ảnh và dấu câu.
- Dùng quá nhiều trích dẫn tài liệu tham khảo dạng này sẽ khiến bài viết đơn điệu và nặng nề.
Ví dụ:
Khoa học được hiểu là “hệ thống tri thức về mọi loại quy luật vật chất và sự vận động của vật chất, những quy luật của tự nhiên, xã hội tư duy” (Pierre Auger, 1961, tr.17-19).
2.2. Trích dẫn gián tiếp
Khái niệm: Là hình thức mà người viết diễn đạt lại thông tin, ý tưởng của người khác theo cách nói của mình. Nghĩa là không bắt buộc phải nguyên văn so với bản gốc.
Hình thức trình bày: Thêm tên tác giả và năm phát hành tác phẩm vào nội dung trích dẫn.
Lưu ý:
- Mặc dù không cần thiết phải đúng từng câu chữ nhưng vẫn phải đảm bảo trung thành và không sai lệch so với bản gốc.
- Khi trích dẫn, cần thận trọng để tránh diễn đạt sai nội dung của bản gốc.
- Cách trích dẫn tài liệu tham khảo này thường được dùng trong các nghiên cứu khoa học.
Ví dụ:
- Cách 1: Theo nhận định của Vũ Cao Đàm (1999), đề tài là một hình thức tổ chức nghiên cứu khoa học…
- Cách 2: Khái niệm về đề tài có thể được hiểu là một hình thức tổ chức nghiên cứu khoa học… (Vũ Cao Đàm, 1999).
3 hình thức trích dẫn tài liệu tham khảo
2.3. Trích dẫn thứ cấp
Khái niệm: Là hình thức mà người viết trích dẫn tài liệu tham khảo thông qua trích dẫn tài liệu của một tác giả khác. Đây là trường hợp người viết muốn trích dẫn thông tin từ tác giả X nhưng không tìm được bản gốc của tác giả X. Lúc này người viết phải trích dẫn thông qua tài liệu của tác giả Y.
Lưu ý: Trừ những trường hợp ngoại lệ thì vẫn nên tiếp cận với tài liệu gốc thay vì trích dẫn thứ cấp. Như vậy tính khoa học của bài viết sẽ càng cao.
Ví dụ:
Theo nghiên cứu của Albright (1941), phụ nữ thường ít mắc bệnh loãng xương ở độ tuổi trước thời kỳ mãn kinh (được trích dẫn bởi Nguyen, 2002, tr.22).
3. Cách trích dẫn tài liệu tham khảo trong danh mục liệt kê
Danh mục tài liệu tham khảo cho phép người đọc có thể xác định và truy cập vào từng tài liệu được trích dẫn và tham khảo mà người viết đã sử dụng để nghiên cứu cho bài viết của mình.
Chính vì thế, danh mục tham khảo cần bao gồm những thông tin chính xác theo từng loại tài liệu cụ thể và phải được trích dẫn theo một cách thống nhất trong toàn bộ bài viết.
3.1. Trích dẫn theo loại hình tài liệu
Tùy theo từng dạng tài liệu tham khảo như sách, báo, tạp chí, văn bản Nhà nước, trang web… sẽ có các hình thức và nội dung trích dẫn khác nhau. Dưới đây Trung tâm sẽ hướng dẫn cách trích dẫn tài liệu tham khảo theo 7 loại hình tài liệu phổ biến được sử dụng trong các bài luận văn, đồ án, nghiên cứu khoa học…
(Mỗi loại hình bao gồm 2 mẫu cho tài liệu tiếng Việt và tiếng Anh, chú ý các dấu chấm, phẩy ngoặc, khoảng trống, in nghiêng, in hoa)
3.1.1. TLTK là sách
Cách trích dẫn:
- Tên (các) tác giả. (Năm xuất bản). Tên sách in nghiêng. (Lần xuất bản từ lần thứ 2). Nơi phát hành: Nhà xuất bản.
- Name of author(s). (Year). Title of book. (Edition). Place of publication: Publisher.
Ví dụ:
- Anh, Đ. B. H. (2018). Quản trị chuỗi cung ứng. Việt Nam: NXB Kinh tế TP. HCM.
3.1.2. TLTK là một chương (một phần) trong sách
Cách trích dẫn:
- Tên (các) tác giả. (Năm xuất bản). Tên chương. Trong Tên (các) biên tập viên (Ed/Eds.), Tên sách in nghiêng (số trang). Nơi phát hành: Nhà xuất bản.
- Name of author(s). (Year). Name of chapter. In Name of editor(s) (Edition, Ed/Eds.), Title of book (page range). Place of publication: Publisher.
Ví dụ:
Hoài, T. (2017). Chương 3, Cát Bụi Chân Ai (tr. 168-172). TP. HCM: Nhà xuất bản Hội nhà văn.
3.1.3. TLTK là bài báo trên tạp chí, tập san khoa học in và trực tuyến
Cách trích dẫn:
- Tên (các) tác giả. (Năm phát hành). Tên bài viết. Tên tạp chí, tập san in nghiêng, số tập (số phát hành), số trang. DOI hoặc URL (đối với tài liệu trực tuyến)
- Name of author(s). (Year). Title of article. Name of journal, Volume number (Issue number), Page number(s). DOI or Retrieved from URL
Ví dụ:
Thoa, N. T. K. (2021). Khuynh hướng nghiên cứu nhân văn số từ góc độ phân tích trắc lượng thư mục, Tạp chí thông tin và tư liệu, 2(3), 78-81.
3.1.4. TLTK là bài thuyết trình, phát biểu trong hội nghị
Cách trích dẫn:
- Tên (các) người trình bày. (Ngày, tháng, năm phát hành). Tiêu đề đóng góp in nghiêng [Loại đóng góp]. Tên hội nghị, Địa điểm hội nghị. DOI hoặc URL
- Name of presenter(s). (Year, Month Day Range). Title of contribution [Type of contribution]. Conference name, Location. DOI or Retrieved from URL
Ví dụ:
Bodnar, M. (2016, May 30-June 2). Problems as possibilities: A Topic Generation Portal to help instructors efficiently draft assignment topics [Poster presentation]. WILU 2016 Conference, Vancouver, BC, Canada.
3.1.5. TLTK là luận án, luận văn, khóa luận
Cách trích dẫn:
- Tên (các) tác giả. (Năm in tài liệu). Tên luận văn/luận án in nghiêng [Loại tài liệu, Cơ sở đào tạo]. Tên cơ sở lưu trữ dữ liệu. URL
- Name of author(s). (Year). Title of thesis/dissertation [Doctoral dissertation/Master’s thesis, Name of Institution]. Archive name. URL
Ví dụ:
Tùng, N. T. (2021). Giám sát đầu tư công của Quốc hội Việt Nam [Luận án tiến sĩ, Học viện Tài Chính].
3.1.6. TLTK trên trang web (nguồn internet)
Cách trích dẫn:
- Tên (các) tác giả. (Năm phát hành). Tiêu đề trang in nghiêng. Tên trang web. Thông tin truy cập ngày, tháng, năm, từ URL
- Name of author(s). (Year). Title of document. Name of website. Retrieved month day, year, from URL
Lưu ý: Nếu bài viết không có tên tác giả thì chuyển tên tài liệu lên trước thay thế cho tên tác giả.
Ví dụ:
Dương, G. V. (2021). Nhiều cái được từ đặc cách tốt nghiệp. Báo Tuổi trẻ. Truy cập vào 3/12/2021, từ https://tuoitre.vn/nhieu-cai-duoc-tu-dac-cach-tot-nghiep-20210723080654662.htm
3.1.7. TLTK là văn bản Nhà nước
Cách trích dẫn:
- Đơn vị nhà nước. (Năm phát hành). Tiêu đề in nghiêng. Nhà xuất bản. DOI hoặc URL
- Name of organization. (Year). Title of document. Publisher. DOI or URL
Lưu ý: Khi Bộ, cơ quan hoặc Ủy ban Nhà nước tạo ra và sản xuất tài liệu thì có thể bỏ qua tên nhà xuất bản.
Ví dụ:
Sở Tài Nguyên và Môi trường TP. Hồ Chí Minh. (2013). Báo cáo quy hoạch Quy hoạch tổng thể khai thác, sử dụng tài nguyên khoáng sản rắn TP. Hồ Chí Minh đến năm 2020.
3.2. TLTK bằng các ngôn ngữ khác Latin
Với các nguồn TLTK sử dụng ngôn ngữ khác Latin như: tiếng Trung Quốc, tiếng Tây Ban Nha, tiếng Trung, tiếng Hàn, tiếng Nhật…, có thể làm theo 2 cách trích dẫn tài liệu tham khảo sau:
- Trường hợp có bộ gõ tương ứng, chỉ phiên âm họ tên tác giả sang tiếng Latin, họ tên theo ngôn ngữ gốc đặt trong dấu ngoặc vuông ‘[ ]’, các thông tin khác giữ nguyên như bản gốc.
Ví dụ: Lizhi, X. [谢丽芝] (2012). 汉语人体成语的认知机制研究, 硕士论文曲阜师范大学.
- Trường hợp không có bộ gõ tương ứng, phiên âm sang tiếng Latin, phần dịch tên (sách, báo, tạp chí, luận văn,…) sang tiếng Việt hoặc tiếng Anh đặt trong dấu ngoặc vuông ‘[ ]’.
Ví dụ: Najm, Y. (1966). Al-qissah fi al-adab Al-Arabi al-hadith [The novel in modern Arabic literature]. Beirut: Dar Al-Thaqafah.
Nắm được cách trích dẫn tài liệu tham khảo vừa thể hiện sự chuyên nghiệp và đầu tư của bạn vào bài nghiên cứu vừa giảm tỷ lệ đạo văn hiệu quả. Nếu bạn vẫn chưa biết rõ các quy chuẩn về sắp xếp và trình bày tài liệu tham khảo theo quy định như thế nào cho đúng, hãy tìm hiểu ngay tại bài viết: cách sắp xếp tài liệu tham khảo trong luận văn.
4. Định dạng tên tác giả trong tài liệu tham khảo
Định dạng tên tác giả trong mục tài liệu tham khảo cũng là yếu tố cực kỳ quan trọng bạn cần nắm rõ để có thể áp dụng cách trích tài liệu tham khảo một cách chính xác và đầy đủ.
4.1. Cách ghi tên tác giả
Kiểu trích dẫn APA xuất phát từ Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (American Psychological Association). Do đó, sẽ sử dụng theo quy ước đặt tên của phương Tây. Cụ thể, trích dẫn tên tác giả ở các dạng tài liệu sẽ được ghi theo nguyên tắc thống nhất sau:
- Với tác giả nước ngoài: họ, sau đó là các chữ cái đầu của tên kèm theo dấu chấm. Ví dụ: Hillary Rodham Clinton → Clinton, H. R.
- Với tác giả Việt Nam: tên, sau đó là các chữ cái đầu của họ và tên lót kèm theo dấu chấm. Ví dụ: Phạm Thế Anh → Anh, P. T.
Lưu ý: ở một số nơi có thể sử dụng cách trích dẫn tài liệu tham khảo theo họ và tên đầy đủ của tác giả. Nhưng theo cách này sẽ không đồng bộ với các tác giả nước ngoài, đặc biệt không thể sử dụng phần mềm hay công cụ quản lý tài liệu tham khảo.
4.2. Cách trình bày tài liệu tham khảo với nhiều tác giả
Cách trình bày tài liệu tham khảo trong luận văn:
- Với hai tác giả: tên tác giả 1 ‘&’ tên tác giả 2 nếu sử dụng dấu ngoặc đơn hoặc tên tác giả 1 ‘và’ tên tác giả 2 nếu ở dạng tường thuật.
Ví dụ: (Dawson & Lucas, 1993) hoặc Dawson và Lucas (1993) cho rằng…
- Từ ba tác giả trở lên: tên tác giả đầu tiên, sau đó thêm ‘et al.’ hoặc ‘và cộng sự’.
Ví dụ: (Brown et al., 2001) hoặc Brown và cộng sự (2001) cho rằng…
Cách trình bày tài liệu tham khảo trong danh mục liệt kê:
- Với hai tác giả: tên tác giả thứ nhất ‘&’ tên tác giả thứ hai.
Ví dụ: Dawson, J., & Lucas, R. (1993). Lifestyles of New Zealand forest plants. Victoria University Press.
- Từ ba tác giả đến 20 tác giả: cung cấp tất cả họ tên của 20 tác giả, sử dụng dấu ‘&’ trước họ tên tác giả cuối cùng.
Ví dụ: Nguyen, T., Carnevale, J. J., Scholer, A. A., Miele, D. B., & Fujita, K. (2019). Metamotivational knowledge of the role of high-level and low-level construal in goal-relevant task performance. Journal of Personality and Social Psychology, 117(5), 879-899. http://dx.doi.org/10.1037/pspa0000166
- Từ 21 tác giả trở lên: liệt kê 19 họ tên của 19 tác giả đầu, chèn dấu ba chấm ‘…’, sau đó thêm họ tên tác giả cuối cùng.
Ví dụ: Wiskunde, B., Arslan, M., Fischer, P., Nowak, L., Van den Berg, O., Coetzee, L., Juárez, U., Riyaziyyat, E., Wang, C., Zhang, I ., Li, P., Yang, R., Kumar, B., Xu, A., Martinez, R., McIntosh, V., Ibáñez, LM, Mäkinen, G., Virtanen, E.,. . . Kovács, A. (2019). Nhạc pop indie khai thác toán học: Hai mươi mốt phi công, Nicolas Bourbaki, và bộ trống. Tạp chí Toán học không thể cải tiến , 27 (1), 1935-1968. https://doi.org/10.0000/3mp7y-537
Xem video về cách trích dẫn tài liệu tham khảo trên word:
5. Tổng hợp 10 lưu ý khi trích dẫn tài liệu tham khảo
Để đảm bảo việc trích dẫn tài liệu tham khảo được chính xác và khoa học, người viết cần nắm một số lưu ý sau để bài viết của mình tăng tính chuyên nghiệp.
- Đảm bảo nguyên tắc nhất quán: Hình thức trích dẫn tài liệu tham khảo phải thống nhất với nhau trong toàn bài viết và tương ứng với cách trình bày ở danh mục tài liệu tham khảo.
- Chỉ nên trích dẫn tài liệu tham khảo khi người viết đã đọc hết tài liệu đó.
- Thông tin cơ bản trong trích dẫn gồm Họ tác giả (năm sáng tác).
- Thông tin cơ bản ở danh mục tham khảo gồm: Họ của tác giả, chữ cái đầu tiên của tên và tên đệm. (Năm xuất bản). Tên tài liệu. Nhà xuất bản, Nơi xuất bản.
- Tác giả người Việt Nam thì ghi đầy đủ họ và tên ở phần trích dẫn và danh mục tham khảo.
- Tác giả người nước ngoài thì chỉ ghi Họ trong trích dẫn. Trong danh mục tài liệu tham khảo thì ghi Họ + chữ viết tắt tên và tên đệm.
- Không trích dẫn cơ quan công tác, học hàm hay địa vị xã hội của tác giả.
- Một thông tin có nhiều nguồn thì nên trích dẫn tài liệu tham khảo từ những tác giả nổi tiếng.
- Tránh việc trích dẫn các nguồn tài liệu từ bản trình bày miệng mà không được đăng tải.
- Nên hạn chế trích dẫn tài liệu tham khảo từ luận án. Điều này có thể gây khó khăn cho người đọc khi muốn tìm nguồn tài liệu đó. Bởi vì những người không sống trong khu vực trường nơi luận án đó được trình bày sẽ khó tiếp cận với nó, đặc biệt là các tài liệu nước ngoài. Nếu trích thì phải đảm bảo độc giả được phép truy cập.
10 lưu ý khi trích dẫn tài liệu tham khảo
6. Vai trò của trích dẫn tài liệu tham khảo
Ngoài giúp tăng thêm tính chuyên nghiệp, việc trích dẫn tài liệu tham khảo còn mang một số vai trò nhất định. Việc hiểu đúng những vai trò đó sẽ góp phần giúp cho tác giả sử dụng tài liệu tham khảo một cách chính xác và có hiệu quả hơn.
6.1. Vai trò với người đọc
- Cho phép người đọc xác minh được vấn đề vừa nêu ra.
- Giúp người đọc dễ dàng truy cập nguồn tài liệu đó nếu họ muốn.
- Giúp người đọc có cơ hội đào sâu hơn những kiến thức mà bạn cung cấp.
- Giữ chân người đọc ở lại bài viết của bạn vì tính rõ ràng, chính xác.
6.2. Vai trò với người viết
- Là yếu tố quan trọng giúp đề tài nghiên cứu thành công.
- Làm tăng giá trị của công trình nghiên cứu nhờ có có cơ sở thực tế.
- Làm tăng độ tin cậy và tính thuyết phục của bài viết nhờ có lập luật chặt chẽ cùng với sự so sánh, đối chiếu với các nguồn tài liệu khác.
- Cải thiện kỹ năng viết.
- Cho thấy được sự đầu tư của bạn cho bài viết khi tích cực nghiên cứu rộng rãi các vấn đề liên quan. Điều này giúp bạn được đánh giá tốt và đạt điểm cao.
- Quá trình tìm kiếm và phân tích tài liệu giúp tăng khả năng tự học và khai thác thông tin.
- Việc trích dẫn tài liệu tham khảo thể hiện bạn tôn trọng chất xám của người khác. Điều này giúp rèn luyện đạo đức ngề nghiệp và tránh được hiện tượng đạo văn.
Như vậy, Tri Thức Cộng Đồng vừa hướng dẫn cách trích dẫn tài liệu tham khảo đúng chuẩn theo phong cách APA cùng với một số lưu ý giúp bài viết thêm sự chuyên nghiệp. Hy vọng qua những chia sẻ trên, bạn có thêm những kiến thức hay và bổ ích có thể áp dụng vào bài luận văn của mình, tránh những sai sót không đáng có và đạt được kết quả cao.
